Gıda Teknolojisi

Metroloji ve Standardizasyon Genel Müdürü Bayram Tek, hazır ambalajlı ürünlerde mevzuata aykırılık oranının dolayında olduğunu, 2012 yılının ilk sekiz ayında bir önceki yıla göre ürünlerin uygunsuzluğunda %7.8’lik bir azalma yaşandığını belirtiyor.

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na bağlı Metroloji ve Standardizasyon Genel Müdürlüğü, hazır ambalajlı ürünlerde tüketici hakkının korunması, haksız rekabetin önlenmesi ve üretimde kalite standardının yükseltilmesi amacıyla piyasa gözetimi ve denetimi (PGD) çalışmalarını aralıksız sürdürüyor. Bu çalışmalarda, hazır ambalajlar üzerinde belirtilen içerik miktarının referans testlerle netliğini araştırılıyor, ambalaj üzerindeki metrolojik bilgiler kontrol ediliyor. Bu kapsamda yurt genelinde 2012 yılının ilk sekiz aylık döneminde denetlenen hazır ambalajlı gıda mamullerinin 1.693 adedinin mevzuat gereklerine uygun, 310 adedinin ise aykırı olduğu belirlendi.  Piyasada gözetim ve denetim etkinlikleri hakkında dergimize konuşan Metroloji ve Standardizasyon Genel Müdürü Bayram Tek, hazır ambalajlı ürünlerde mevzuata aykırılık oranının dolayında olduğunu, 2012 yılının ilk sekiz ayında bir önceki yıla göre ürünlerin uygunsuzluğunda %7.8’lik bir azalma olduğunu belirtiyor.

Hazır ambalajlı gıda ürünlerinde etiketleme ve ambalaj ile ilgili mevzuat hükümlerine uygunluğu denetlemek amacıyla yürüttüğünüz çalışmalar hakkında bilgi verir misiniz?

Bakanlığımızın görev ve sorumluluk alanına giren hazır ambalajlı ürünlerle ilgili her yıl piyasa gözetimi ve denetimi planı hazırlanmaktadır. İlgili Bakanlık birimlerimizin piyasa gözetimi ve denetimi çalışmaları bu yıl da böyle bir plan (PGD Uygulama Rehberi ve Denetim Planı) çerçevesinde yürütülüyor. Bu plan kapsamında, hazır ambalajlı gıda ürünlerine yönelik olarak da Bakanlığımız il teşkilat birimleri tarafından her ay düzenli denetim faaliyetleri yapılıyor. Denetimlerimiz dolum işletmecisinin tesislerinden veya ithalatçının tesislerinden numune alınarak yapılmaktadır.  Bu denetimlerde Bakanlığımız, hazır ambalajlar üzerinde belirtilen muhteviyat miktarının referans testlerle netliğini araştırmakta ve ambalaj üzerindeki metrolojik bilgilerin kontrollerini yapmaktadır.

İl teşkilatlarımız tarafından yapılan söz konusu denetimlere ilişkin sonuçlar, Bakanlık PGD veri tabanına işlenmektedir. Tüketicilerin günlük hayatta tükettiği hazır ambalajlı ürünlerin çeşitliliği fazla olup, kontrol edilen ürünlerden örnek vermek gerekirse; yoğurttan küp veya toz şekere, sıvı yağdan su ve süte kadar, kahveden tereyağı, kaşar peyniri, ayran, çay, un ve çikolataya kadar gıda ürünlerini kapsamaktadır. Ayrıca gıda dışı (bilhassa temizlik ürünleri; bulaşık deterjanı, yüzey temizleyici, çamaşır suyu ve şampuan gibi) hazır ambalajlı ürünler de bu kapsamda kontrol edilmektedir. 2012 yılının ilk sekiz aylık döneminde (01.01.2012 -28.08.2012  tarihler arası)  81 ildeki İl Müdürlüklerimizce bu kapsamda denetlenen hazır ambalajlı gıda mamullerinin bin 693 adedinin mevzuat gereklerine uygun, 310 adedinin ise aykırı olduğu saptanmış, aykırı ürünlerle ilgili olarak 47 bin 826 TL para cezası uygulanmıştır. Ayrıca özellikle yeni markaların piyasaya arz edilmeden önce güvensiz ve uygunsuz ürünlerini tespit etmek; ürün, üretici ile ithalatçı portföyünü geliştirmek ve üretici ve ithalatçıyı mevzuat hakkında bilgilendirmek amacıyla “2012 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Uygulama Rehberi ve Denetim Planı” çerçevesinde Bakanlığımız merkez ve taşra teşkilatlarının işbirliğiyle fuarlarda proaktif denetim kapsamında gözetim ve incelemeler de yapıyoruz. Bu yıl bu çerçevede Bakanlık görevlisi arkadaşlarımız  Adana, İstanbul ve İzmir’de gerçekleştirilen dört ayrı fuar organizasyonu sırasında, orada hazır bulunan ambalajla ilgili firma yetkililerine mevzuat ve uygulamalar konusunda bilgilendirme yapmışlardır.
 

Ürünlerin aykırılık oranında düşüş

Geride kalan bir yıllık süreçte hazır ambalajlı gıda ürünlerine ilişkin yapılan denetimlerde en sık rastlanan uygunsuzluklar neler oldu, hangi cezalar uygulandı?

PGD veri tabanımızdaki bilgiler, hazır ambalajlı mamul üreten firmalarda iki tür uygunsuzluk görüldüğünü gösteriyor: Birincisi miktar eksikliği, diğeri ise etiket bilgilerindeki hatalardır. Daha detaylı ifade etmek gerekirse, ambalaj üzerindeki metrolojik bilginin yanlış birim sembolüyle kullanılması veya birimiyle birlikte rakamsal olarak gösterilen miktar bilgisinin yazı büyüklüğünün mevzuata aykırı olması gibi boyutsal sorunlar dikkat çekiyor. Bildiğiniz gibi, tüketicinin satın aldığı ürünün miktarını rahatça görebilmesi için yazı büyüklüğü önemli bir konudur. Bu çerçevede, hazır ambalajlı ürünlerde yapılan kontroller neticesinde dolum miktarının eksik olması durumunda 3516 sayılı “Ölçüler ve Ayar Kanunu’nun Yasaklar başlıklı 14/f maddesine aykırılıktan dolayı İdari Cezalar başlıklı 15/f maddesine göre idari para cezası uygulanmaktadır. 2012 yılının 8 aylık döneminde, 47 bin 826 Türk Lirası tutarında ceza kesilmiştir. Duyusal kontroller kapsamında, ambalaj üzerindeki metrolojik bilgileriyle ilgili tespit edilen uygunsuzluğun giderilmesi için dolum firmalarına süre verilmekte, bu süre sonunda uygunsuzluğun giderilmemesi halinde 4703 sayılı “Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun”un 12/a bendine göre idari para cezası uygulanmaktadır. Bu dönemde Bakanlığımızca gerçekleştirilen denetim sayısında, bir önceki yılın aynı dönemine göre önemli bir değişim olmamıştır.  Bir önceki yıla göre ürünlerin uygunsuzluğu yaklaşık  %7,8 azalma göstermiştir. Mevzuata aykırılıktan idari para cezası kesilen veya ceza uygulaması yapılmadan durumlarını düzeltilmesi için süre verilen ürünlerin aykırılık oranı civarındadır. 

İthal gıda ürünleri de bu kontroller kapsamında denetleniyor olmalı. Bu ürünlerde takipçisi olduğunuz mevzuat yönünden herhangi bir aykırılık saptandığı oldu mu?

PGD veri tabanından ürünlerin yerli ve ithal ayrımına göre denetim bilgileri incelendiğinde denetlenen yerli ürünler %99’a ulaşırken ithal ürünlerin denetimi %1’de kalmıştır. Ülkemizde satılan Almanya menşeli  kahve ve çocuk maması, Sri Lanka menşeli ithal çay, Avusturya menşeli bebek maması, Romanya menşeli bulaşık deterjanı, Yunan menşeli saç kremi gibi ithal ürünlerin  kontrolleri uygun çıkmıştır. 

Çapraz denetimlerin ilk adresi: Ankara 

Denetim ve kontrolleri daha etkili hale getirmek için büyükşehir statüsündeki 16 ilde üretici ve ithalatçı nezdinde çapraz denetimlere başlamayı planlıyordunuz. Bu konuda bir gelişme oldu mu, nasıl bir geri dönüş sağlandı?
Hazır ambalajlı ürünlerin muhteva gerekliliklerini karşılaması;  miktarıyla, işaretiyle, üretici veya ithalatçının adıyla etiketleme gerekliliklerinin yerine getirilmesi ve miktar gerekliliklerinin sağlanması için üreticilerin miktar kontrol sistemini uygun şekilde çalıştırıp çalıştırmadığının Bakanlığımızca araştırılması amacıyla büyükşehirlerde çapraz denetimlere başlandı. Söz konusu denetim Bakanlığımız koordinasyonunda, kontrolün yapılacağı ilin kendi teşkilatı dışında diğer İl müdürlüklerinden geçici olarak görevlendirilen personel ve araçlarla yapılan programlı ve etkili bir denetim şeklidir.

Çapraz denetimler ilk olarak Ankara ve Sakarya ilinde gerçekleştirildi. Ankara’da gerçekleştirilen çapraz denetimde 149 firmaya gidilmiş, bunlardan sadece 96 firmada metrolojik ve duyusal kontrol yapılmıştır. Diğer 53 firmanın bir kısmının işkolunu değiştirmesi veya iştigal konusunun farklı olması, bazı firmaların ise hazır ambalajlı ürününün bulunmaması ya da kapanmış olmasından dolayı denetim yapılamamıştır. 76/211/AT sayılı yönetmelikte belirtilen referans testlerle Ankara’da gerçekleştirilen miktar kontrollerinin sonuçlarına bakıldığında, ürünlerin muhteviyatında miktar eksikliği tespit edilmemiştir. Ürünün ambalajı üzerinde yapılan etiket kontrolünde ise nominal miktarın yazı boyutunun uygun olmaması veya birim işaretinin yanlış gösterilmesi gibi aykırılıklar nedeniyle 20 firmaya durumlarının düzeltilmesi için geçici süre verilmiştir. Sakarya ve ilçelerinde 26-29 Haziran 2012 tarihleri arasında gerçekleştirilen çapraz denetimde ise 108 firmaya gidilmiş, bunlardan 48’inde metrolojik ve duyusal kontrol yapılmıştır.

Sakarya’da  gıda sektöründe faaliyet gösteren; katı üründe 30, sıvı üründe 18 firmada yapılan metrolojik kontrollerde 39 ürünün ortalama dolum miktarı uygun bulunmuş, 9 ürünün muhteviyatında miktar eksikliği saptanmıştır. Metrolojik kontroller sonucu miktar eksikliği tespit edilen ürünler: Su, maden suyu, ayran, kaşar, tel peynir, hindi ve İnegöl köfte ürünleridir. Bunları üreten bu firmalara mevzuata aykırılıktan dolayı 12.222 TL idari para cezası kesildi. Hazır ambalajlı mamul üretimi yapan diğer firmalarda 22 ürünün etiket bilgilerinin uygun olduğu, 26 üründe ise metrolojik bilgilerin gösteriminde aykırılık olduğu görülmüş, ilgili firmalara durumlarını düzeltilmeleri için süre verilmiştir.

Hazır ambalajlı gıda ürünlerinin nominal dolum miktarlarıyla ilgili AB Direktifleri ile uyumlu mevzuat düzenlemelerinin neler getirdiği konusunda sektörün bilgilendirilmesi amacıyla yürüttüğünüz çalışmalardan söz eder misiniz? 
Bilindiği üzere, hazır ambalajlı ürünlere uygulanan üç direktif var. Türkiye AB sürecinde, Avrupa Komisyonu tarafından yayımlanan direktifleri, kendi yasal çerçevesinde yönetmelik haliyle yürürlüğe koymuştur. Ölçü Kapları Olarak Kullanılan Ölçü Şişelerine Dair Yönetmelik ile Hazır Ambalajlı Mamullerin Ağırlık Ve Hacim Esasına Göre Net Miktar Tespitine dair Yönetmelik Resmi Gazete ’de 10.04.2002 tarihinde yayımlanmış, 31.12.2005 tarihine kadar ilgili sektöre geçiş süresi verilmiş ve bu tarihten sonra yürürlüğe girmiştir. Hazır Ambalajlı Mamullerin Nominal Dolum Miktarı ile İlgili Kuralların Belirlenmesine Dair Yönetmelik ise 04 Ağustos 2010 tarihinde 27662 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanmıştır.  Günümüz itibariyle bahsettiğimiz bu üç yönetmelik tüm maddeleriyle yürürlüktedir. Mevzuatlar incelendiğinde, 76/211/AT sayılı Yönetmelik özetle, hazır ambalajların etiketlenmesi, işaretlenmesi ve miktar kontrolüyle ilgilidir. Hazır ambalajın dolumundan sorumlu olan dolum işletmecisi bu yönetmelikte belirtilen etiketleme ve muhteva gerekliklerini karşılamalıdır.

Yönetmelik özetle; hazır ambalajlı ürün miktarının net olmasını, bunun için miktar sistemlerinin kurulmasını ve söz konusu sistemlerin doğru çalışmasını istemekte olup ayrıca, Bakanlığımızca hazır ambalajlardan numune alınarak referans testlerle ürün miktarının netliğinin araştırılması vurgulanmaktadır. Ambalaj üzerinde birimiyle birlikte rakamla gösterilen miktar ile gerekli işaretlerin (e işareti), hazır ambalajların etiketleri üzerine, normal sunum şartlarında silinmeyecek, kolaylıkla okunabilecek ve rahatlıkla görülebilecek şekilde, mevzuatta belirtilen boyutta işaretlenmesi gerekmektedir. 75/107/AT sayılı Yönetmelik ise, ölçü kapları olarak kullanılan ölçü şişelerinin piyasaya arzına yönelik koşullarını belirtir. Bu Yönetmelik, ölçü kapları olarak kullanılan 0,05 litre (50 ml)ve 5 litre arasındaki ölçü şişelerini kapsar. Söz konusu yönetmelik, şişelerinin net kapasitelerinin hesaplanmasıyla ilgilidir. 2007/45/AT sayılı diğer yönetmelik ise, çoklu ambalajlar ve ayrı satılamayan tekli ambalajlardan oluşan hazır ambalajlar, aerosol kaplarının kapasitelerinin gösterimi ve piyasaya arzı ile, alkollü içkilerin zorunlu nominal dolum miktarlarını belirlemiştir. Ancak hazır ambalajla ilgili konularda şu da gözden kaçmamalı: Bir ambalajlı gıda ürününün özellikleri, işleme ve üretim yöntemleri, bunlarla ilgili terminoloji, sembol, ambalajlama, işaretleme, etiketleme gibi unsurlarını açıklayan teknik düzenlemeler Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yayımlanmaktadır. Bu teknik düzenlemeler ambalajlı ürünü daha geniş kapsamda değerlendirdiği için dolum işletmecileri bunları dikkate almalıdır.

Hazır ambalajlı ürünlere uygulanan mevzuat